Πολλές φορές μένουμε σε ένα τόπο, ίσως και για όλη μας την ζωή χωρίς να γνωρίζουμε την ιστορία του. Για να πω την αλήθεια στα μαθητικά μου χρόνια η ιστορία δεν ήταν από τα αγαπημένα μου μαθήματα. Ίσως να έφταιγε ο τρόπος διδασκαλίας, αλλά αυτό είναι ένα θέμα που μπορεί να το συζητήσουμε στο μέλλον.
Η Σπιναλόγκα είναι πολύ κοντά στο μέρος που μένω, αλλά όπως μαντεύετε ήξερα πολύ λίγα πράγματα για την ιστορία της ώσπου μου δόθηκε ένα κίνητρο για να ψάξω στοιχεία. Πραγματικά με συνεπήρε αυτή η ερεύνα για την συγκέντρωση υλικού.Η Σπιναλόγκα είναι ίσως η πιο γνωστή νησίδα της Κρήτης. Βρίσκεται στην είσοδο του κόλπου της Ελούντας και στο βόρειο μέρος του κόλπου Μεραμπέλλου του νομού Λασιθίου Κρήτης. Το αρχαίο όνομα της ήταν Καλυδωνία αλλά μετά την κατάληψη της από τους Βενετούς ονομάστηκε Spina (άκανθα) Longa (μακριά), ενώ ο θρύλος αναφέρει ότι η νησίδα πήρε το όνομα της από την ξακουσμένη Αρχοντοπούλα Λόγκα που έμενε μέσα στο φρούριο. Το φρούριο, που υπήρξε ήδη κατά την αρχαιότητα, χτίστηκε προκειμένου να προστατέψει το λιμάνι της αρχαίας πολιτείας Ολούς, την σημερινή Ελούντα.
Το 1579 θεμελιώθηκε ένα ισχυρό φρούριο από το Βενετό προβλεπτή Luca Michiel, χρησιμοποιώντας οικοδομικό υλικό του αρχαίου φρουρίου, το οποίο σχεδιάστηκε σύμφωνα την οχυρωματική πρακτική του προμαχωνικού συστήματος. Η κύρια είσοδος του φρουρίου είναι απλή και επιβλητική και επάνω στην αψίδα αναγράφεται το όνομα του ιδρυτή. Το φρούριο αυτό ήταν ένα από τα σπουδαιότερα φρούρια της Κρήτης και θεωρούνταν απόρθητο. Τον εξοπλισμός του φρουρίου αποτελούσαν 35 κανόνια σε διαφορετικές διαμέτρους. Κτίστηκε προκείμενου να αντιμετωπισθούν ο τούρκικο επεκτατισμό και οι πειρατικές επιδρομές. Και πέτυχε τον σκοπό του αφού η Σπιναλόγκα παράμεινε στην κυριαρχία των Βενετών και μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους. Την ίδια περίοδος χτίστηκαν εκεί και οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Παντελεήμονα στις οποίες μέχρι και σήμερα γίνονται Λειτουργίες. Κάθε χρόνο του Άγιου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου το νησί επισκέπτονται πολλοί πιστοί από τις γύρω περιοχές αλλά και τουρίστες με καραβάκια που ξεκινούν από τον Άγιο Νικόλαο, την Ελούντα και την Πλάκα.
Κατά την περίοδο την τουρκοκρατίας στην Σπιναλόγκα βρήκαν καταφύγιο πολλοί κρητικοί επαναστάτες, οι λεγόμενοι χαϊνιδες, που μη αντέχοντας τον τούρκικο ζυγό άρχισαν αμέσως το αντάντικο και έχοντας σαν βάση τους την νησίδα παρενοχλούσα τους Τούρκους. Η Σπιναλόγκα ήταν το τελευταίο σημείο της μεγαλονήσου που κατάφεραν να καταλάβουν οι Οθωμανοί το 1715. Έτσι κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της τουρκικής κυριαρχίας, το φρούριο έγινε ένα ασφαλές μέρος για τις τουρκικές οικογένειες που είχαν κάθε λόγο να φοβούνται τα χριστιανικά αντίποινα. Το 1834, ογδόντα τουρκικές οικογένειες έμεναν στο νησί ενώ το 1881 οι Οθωμανοί της Σπιναλόγκας ξεπερνούσαν τους χίλιους έτσι ώστε μπορούμε να μιλάμε πια για μια οργανωμένη κοινότητα. Αυτό το διαπιστώνουμε και από κτίσματα που σώζονται μέχρι την σημερινή εποχή που στην πλειονότητα τους είναι διώροφες κατοικίες με αυλές και ψηλούς μαντρότοιχους καθώς και κτίρια που από τις μεγάλες μαγαζόπορτες και τα τζαμωτά ανοίγματα συμπεραίνετε πως ήταν εμπορικά καταστήματα.
Το 1903 όταν είχαν εγκαταλείψει και οι τελευταίοι τούρκοι την Σπιναλόγκα το νησί με απόφαση της κρητικής πολιτείας οριστικέ ως τόπος διαμονής των λεπρών, αρχικά της Κρήτη και μετά από την ένωση της με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1913, ολόκληρης της χώρας. Η Σπιναλόγκα εξαιτίας των 50 χρόνων που λειτούργησε ως λεπροκομείο έχει συνδεθεί στην συνείδηση του περισσότερου κόσμου με τον ανθρώπινο πόνο. Οι πρώτοι 251 λεπροί που μεταφέρθηκαν στο νησί ήταν ήδη εξορισμένοι και απομονωμένοι από τις τοπικές κοινωνίες στις απόμακρες παρυφές των πόλεων, τις λεγόμενες μεσκηνιές φέροντας το στίγμα μια μεταδιδόμενης ασθένειας. Ίσως για ορισμένους από τους ανθρώπους που πήγαν την Σπιναλόγκα η διαμονή τους εκεί να βελτίωσε την ποιότητα της ζωής τους αφού στις μεσκηνιές δεν τους παρείχαν καν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Το λεπροκομείο διέθετε διευθυντή γιατρό, νοσηλευτικό προσωπικό, επιστάτη, καθαριστές και πλύστρες καθώς και ιερέα. Αρχικά οι άρρωστοι κατοικούσαν στα κτίρια του τούρκικου οικισμού, αλλά κατά την δεκαετία το 30΄ κατασκευάστηκαν σύγχρονα κτίρια. Η οικοδομική δραστηριότητα του λεπροκομείο επέφερε όπως ήταν φυσικό δραματικές επεμβάσεις στα κτίρια του οικισμού και στις οχυρώσεις του φρουρίου. Το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε νοσοκομείο και ο προμαχώνας που βρισκόταν σε ένα λόφο έγινε νεκροταφείο ενώ το 1939 για να ανοιχθεί ο περιμετρικός δρόμος, που υπάρχει και σήμερα στην νησίδα, καταστράφηκαν με δυναμίτιδα μεγάλα τμήματα του τείχους. Στην Σπιναλόγκα παρ' όλες τις αντιξοότητες οι ανθρώπινες ψυχές, οι οποίες έφτασαν στις χίλιες το 1913, όχι μόνο δεν το έβαλαν κάτω αλλά ανάπτυξαν μια ιδιόμορφη κοινωνικότητα με δικούς τους κανόνες και άξιες. Πολλοί από τους ασθενείς δημιούργησαν διαπροσωπικές σχέσεις, παντρεύτηκαν και απέκτησαν παιδία. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί το μαρτύριο που ζούσαν οι γονείς, αρκετές φορές πολύ πιο σκληρό, από την ίδια την λεπρά. Όσα παιδία γεννιόνταν υγιή έπρεπε να τα δίνουν στην ενδοχώρα είτε για να τα μεγαλώσουν συγγενείς είτε για να υιοθετηθούν. Πολλοί κάτοικοι της Πλάκας (το χωρίο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Σπιναλόγκα) θυμόνται το σπαρακτικό κλάμα κάποιων γυναικών την ώρα που αποχωρίζονταν τα μωρά τους. Οποίων η υγειά το επέτρεπε καλλιεργούσαν κηπευτικά. Με ένα επίδομα που έδωσε η Πολιτεία στους κάτοικους της Σπιναλόγκας αγόραζαν τα αναγκαία τρόφιμα από ένα μικρό παζάρι που στηνόταν στην είσοδο του νησιού από ντόπιους παραγωγούς, ψαράδες, φουρνάρηδες, οι οποίοι πληρώνονταν με ειδικά απολυμασμένα χρήματα. Γρήγορα παρουσιάστηκε η ανάγκη ψυχαγωγίας των κατοίκων του νησιού γι΄ αυτό δημιουργήθηκαν καφενεία που τα εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι οι λεπροί. Στα χρόνια που ακολούθησαν ιδρύσαν την Αδελφότητα Ασθενών της Σπιναλόγκας διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες περίθαλψης και καλύτερους όρους διαβίωσης. Κάθε χρόνο διεξήγαν εκλογές για την ανάδειξη του επικεφαλή της Αδελφότητας. Με αγώνες και διαπραγματεύσεις κατάφεραν να αποσπάσουν από την Πολιτεία κονδύλια για την κατασκευή νέων κατοικιών όταν ο αριθμός των ασθενών αυξήθηκε. Πρέπει να σημειωθεί επίσης πως ο ηλεκτρισμός ήλθε στην Σπιναλόγκα πολύ πιο μπροστά από ότι στις γύρω περιοχές. Κατά την περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής η ζωή στην Σπιναλόγκα δεν επηρεάσθηκε αφού οι κατακτητές δεν τόλμησαν ούτε να αφήσουν ελεύθερους τους λεπρούς ούτε να μπούνε στο νησί. Εξαιτίας αυτού λειτουργούσαν παράνομα ραδιόφωνα και οι ειδήσεις του Λονδίνου και του Καΐρου αντιγράφονταν και μοιράζονταν στους κάτοικους ως δελτία ειδήσεων. Οι κατακτητές ήταν υποχρεωμένοι να τροφοδοτούν το λεπροκομείο.
Το 1948 ανακαλύφθηκε στην Αμερική το φάρμακο που θεράπευε τον ιό της λέπρας ή της νόσου του Hansen όπως είναι η επιστημονική ονομασία της ασθένειας. Από το 1948 έως το 1957 ο αριθμός των ασθενών της Σπιναλόγκας μειώθηκε δραστικά. Πολλοί ασθενείς θεραπεύτηκαν και επέστρεψαν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους ενώ κάποιοι άλλοι μεταφέρθηκαν στην Αθήνα στο ειδικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων που βρίσκεται στην Αγια Βαρβάρα στο Αιγάλεω. Από το 1957 που εγκαταλείψαν και οι τελευταίοι ασθενείς το νησί, παραμένει ακατοίκητο όμως κάποια ερείπια από τις κατοικίες και το νοσοκομείο, απομεινάρια άλλων εποχών μένουν για να θυμίζουν αυτούς τους ανθρώπους που για 50 χρόνια η Σπιναλόγκα ήταν το σπίτι τους. Τους ανθρώπους που παρά την αρρώστια τους, παρά την απομόνωση τους, εξακολούθησαν να εργάζονται, να κοινωνικοποιούνται, να δημιουργούν οικογένειες και να διεκδικούν τα δικαιώματα τους για ένα καλύτερο αύριο γιατί απλά αγαπούσαν την ζωή και είχαν την ικανότητα να ονειρεύονται Πρόσφατα ξεκίνησε η αναστήλωση των κτισμάτων της Σπιναλόγκας. Τα δημόσια κτίρια, οι κατοικίες και τα τείχη που αναστηλώνονται, ανασυνθέτουν την ιστορία του νησιού και μεταδίδουν την ένταση των περιπετειών του. Οι επισκέπτες βιώνουν την ιστορία του και απολαμβάνουν την εκπληκτική ομορφιά του φρουρίου, του νησιού και του τοπίου.
Το 1579 θεμελιώθηκε ένα ισχυρό φρούριο από το Βενετό προβλεπτή Luca Michiel, χρησιμοποιώντας οικοδομικό υλικό του αρχαίου φρουρίου, το οποίο σχεδιάστηκε σύμφωνα την οχυρωματική πρακτική του προμαχωνικού συστήματος. Η κύρια είσοδος του φρουρίου είναι απλή και επιβλητική και επάνω στην αψίδα αναγράφεται το όνομα του ιδρυτή. Το φρούριο αυτό ήταν ένα από τα σπουδαιότερα φρούρια της Κρήτης και θεωρούνταν απόρθητο. Τον εξοπλισμός του φρουρίου αποτελούσαν 35 κανόνια σε διαφορετικές διαμέτρους. Κτίστηκε προκείμενου να αντιμετωπισθούν ο τούρκικο επεκτατισμό και οι πειρατικές επιδρομές. Και πέτυχε τον σκοπό του αφού η Σπιναλόγκα παράμεινε στην κυριαρχία των Βενετών και μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους. Την ίδια περίοδος χτίστηκαν εκεί και οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Παντελεήμονα στις οποίες μέχρι και σήμερα γίνονται Λειτουργίες. Κάθε χρόνο του Άγιου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου το νησί επισκέπτονται πολλοί πιστοί από τις γύρω περιοχές αλλά και τουρίστες με καραβάκια που ξεκινούν από τον Άγιο Νικόλαο, την Ελούντα και την Πλάκα.
Κατά την περίοδο την τουρκοκρατίας στην Σπιναλόγκα βρήκαν καταφύγιο πολλοί κρητικοί επαναστάτες, οι λεγόμενοι χαϊνιδες, που μη αντέχοντας τον τούρκικο ζυγό άρχισαν αμέσως το αντάντικο και έχοντας σαν βάση τους την νησίδα παρενοχλούσα τους Τούρκους. Η Σπιναλόγκα ήταν το τελευταίο σημείο της μεγαλονήσου που κατάφεραν να καταλάβουν οι Οθωμανοί το 1715. Έτσι κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της τουρκικής κυριαρχίας, το φρούριο έγινε ένα ασφαλές μέρος για τις τουρκικές οικογένειες που είχαν κάθε λόγο να φοβούνται τα χριστιανικά αντίποινα. Το 1834, ογδόντα τουρκικές οικογένειες έμεναν στο νησί ενώ το 1881 οι Οθωμανοί της Σπιναλόγκας ξεπερνούσαν τους χίλιους έτσι ώστε μπορούμε να μιλάμε πια για μια οργανωμένη κοινότητα. Αυτό το διαπιστώνουμε και από κτίσματα που σώζονται μέχρι την σημερινή εποχή που στην πλειονότητα τους είναι διώροφες κατοικίες με αυλές και ψηλούς μαντρότοιχους καθώς και κτίρια που από τις μεγάλες μαγαζόπορτες και τα τζαμωτά ανοίγματα συμπεραίνετε πως ήταν εμπορικά καταστήματα.
Το 1903 όταν είχαν εγκαταλείψει και οι τελευταίοι τούρκοι την Σπιναλόγκα το νησί με απόφαση της κρητικής πολιτείας οριστικέ ως τόπος διαμονής των λεπρών, αρχικά της Κρήτη και μετά από την ένωση της με την υπόλοιπη Ελλάδα το 1913, ολόκληρης της χώρας. Η Σπιναλόγκα εξαιτίας των 50 χρόνων που λειτούργησε ως λεπροκομείο έχει συνδεθεί στην συνείδηση του περισσότερου κόσμου με τον ανθρώπινο πόνο. Οι πρώτοι 251 λεπροί που μεταφέρθηκαν στο νησί ήταν ήδη εξορισμένοι και απομονωμένοι από τις τοπικές κοινωνίες στις απόμακρες παρυφές των πόλεων, τις λεγόμενες μεσκηνιές φέροντας το στίγμα μια μεταδιδόμενης ασθένειας. Ίσως για ορισμένους από τους ανθρώπους που πήγαν την Σπιναλόγκα η διαμονή τους εκεί να βελτίωσε την ποιότητα της ζωής τους αφού στις μεσκηνιές δεν τους παρείχαν καν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Το λεπροκομείο διέθετε διευθυντή γιατρό, νοσηλευτικό προσωπικό, επιστάτη, καθαριστές και πλύστρες καθώς και ιερέα. Αρχικά οι άρρωστοι κατοικούσαν στα κτίρια του τούρκικου οικισμού, αλλά κατά την δεκαετία το 30΄ κατασκευάστηκαν σύγχρονα κτίρια. Η οικοδομική δραστηριότητα του λεπροκομείο επέφερε όπως ήταν φυσικό δραματικές επεμβάσεις στα κτίρια του οικισμού και στις οχυρώσεις του φρουρίου. Το οθωμανικό τέμενος μετατράπηκε σε νοσοκομείο και ο προμαχώνας που βρισκόταν σε ένα λόφο έγινε νεκροταφείο ενώ το 1939 για να ανοιχθεί ο περιμετρικός δρόμος, που υπάρχει και σήμερα στην νησίδα, καταστράφηκαν με δυναμίτιδα μεγάλα τμήματα του τείχους. Στην Σπιναλόγκα παρ' όλες τις αντιξοότητες οι ανθρώπινες ψυχές, οι οποίες έφτασαν στις χίλιες το 1913, όχι μόνο δεν το έβαλαν κάτω αλλά ανάπτυξαν μια ιδιόμορφη κοινωνικότητα με δικούς τους κανόνες και άξιες. Πολλοί από τους ασθενείς δημιούργησαν διαπροσωπικές σχέσεις, παντρεύτηκαν και απέκτησαν παιδία. Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί το μαρτύριο που ζούσαν οι γονείς, αρκετές φορές πολύ πιο σκληρό, από την ίδια την λεπρά. Όσα παιδία γεννιόνταν υγιή έπρεπε να τα δίνουν στην ενδοχώρα είτε για να τα μεγαλώσουν συγγενείς είτε για να υιοθετηθούν. Πολλοί κάτοικοι της Πλάκας (το χωρίο που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Σπιναλόγκα) θυμόνται το σπαρακτικό κλάμα κάποιων γυναικών την ώρα που αποχωρίζονταν τα μωρά τους. Οποίων η υγειά το επέτρεπε καλλιεργούσαν κηπευτικά. Με ένα επίδομα που έδωσε η Πολιτεία στους κάτοικους της Σπιναλόγκας αγόραζαν τα αναγκαία τρόφιμα από ένα μικρό παζάρι που στηνόταν στην είσοδο του νησιού από ντόπιους παραγωγούς, ψαράδες, φουρνάρηδες, οι οποίοι πληρώνονταν με ειδικά απολυμασμένα χρήματα. Γρήγορα παρουσιάστηκε η ανάγκη ψυχαγωγίας των κατοίκων του νησιού γι΄ αυτό δημιουργήθηκαν καφενεία που τα εκμεταλλεύονταν οι ίδιοι οι λεπροί. Στα χρόνια που ακολούθησαν ιδρύσαν την Αδελφότητα Ασθενών της Σπιναλόγκας διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες περίθαλψης και καλύτερους όρους διαβίωσης. Κάθε χρόνο διεξήγαν εκλογές για την ανάδειξη του επικεφαλή της Αδελφότητας. Με αγώνες και διαπραγματεύσεις κατάφεραν να αποσπάσουν από την Πολιτεία κονδύλια για την κατασκευή νέων κατοικιών όταν ο αριθμός των ασθενών αυξήθηκε. Πρέπει να σημειωθεί επίσης πως ο ηλεκτρισμός ήλθε στην Σπιναλόγκα πολύ πιο μπροστά από ότι στις γύρω περιοχές. Κατά την περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής η ζωή στην Σπιναλόγκα δεν επηρεάσθηκε αφού οι κατακτητές δεν τόλμησαν ούτε να αφήσουν ελεύθερους τους λεπρούς ούτε να μπούνε στο νησί. Εξαιτίας αυτού λειτουργούσαν παράνομα ραδιόφωνα και οι ειδήσεις του Λονδίνου και του Καΐρου αντιγράφονταν και μοιράζονταν στους κάτοικους ως δελτία ειδήσεων. Οι κατακτητές ήταν υποχρεωμένοι να τροφοδοτούν το λεπροκομείο.
Το 1948 ανακαλύφθηκε στην Αμερική το φάρμακο που θεράπευε τον ιό της λέπρας ή της νόσου του Hansen όπως είναι η επιστημονική ονομασία της ασθένειας. Από το 1948 έως το 1957 ο αριθμός των ασθενών της Σπιναλόγκας μειώθηκε δραστικά. Πολλοί ασθενείς θεραπεύτηκαν και επέστρεψαν τις ιδιαίτερες πατρίδες τους ενώ κάποιοι άλλοι μεταφέρθηκαν στην Αθήνα στο ειδικό νοσοκομείο λοιμωδών νόσων που βρίσκεται στην Αγια Βαρβάρα στο Αιγάλεω. Από το 1957 που εγκαταλείψαν και οι τελευταίοι ασθενείς το νησί, παραμένει ακατοίκητο όμως κάποια ερείπια από τις κατοικίες και το νοσοκομείο, απομεινάρια άλλων εποχών μένουν για να θυμίζουν αυτούς τους ανθρώπους που για 50 χρόνια η Σπιναλόγκα ήταν το σπίτι τους. Τους ανθρώπους που παρά την αρρώστια τους, παρά την απομόνωση τους, εξακολούθησαν να εργάζονται, να κοινωνικοποιούνται, να δημιουργούν οικογένειες και να διεκδικούν τα δικαιώματα τους για ένα καλύτερο αύριο γιατί απλά αγαπούσαν την ζωή και είχαν την ικανότητα να ονειρεύονται Πρόσφατα ξεκίνησε η αναστήλωση των κτισμάτων της Σπιναλόγκας. Τα δημόσια κτίρια, οι κατοικίες και τα τείχη που αναστηλώνονται, ανασυνθέτουν την ιστορία του νησιού και μεταδίδουν την ένταση των περιπετειών του. Οι επισκέπτες βιώνουν την ιστορία του και απολαμβάνουν την εκπληκτική ομορφιά του φρουρίου, του νησιού και του τοπίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου